Το Ιερό Προσκύνημα του Αγ. Σώζοντος, πολιούχου και προστάτου της νήσου Λήμνου, βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της νήσου, σε μια μαγευτική παραλία, που απέχει από την πρωτεύουσα Μύρινα περίπου 45 χιλιόμετρα.

Ο τόπος είναι ιδανικός για προσευχή, απόμερος, ήσυχος. Η ευλάβεια των Λημνίων αείποτε ήταν μεγάλη και γι’ αυτό είναι η μεγαλύτερη θρησκευτική πανήγυρη του νησιού. Πολλοί εκ των Λημνίων φέρουν το όνομα ΣΩΖΩΝ, ενδεικτικό της ευλαβείας και της τιμής προς τον Άγιό τους.

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση ο ναός κτίστηκε σε αυτή τη θέση έπειτα από υπόδειξη του ιδίου του Αγίου με θαυματουργό τρόπο. Στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα ο ναός υπήρχε ανέκαθεν ένα αγίασμα, ένα πηγάδι με γλυκό νερό, το οποίο βρίσκεται στο επίπεδο της θάλασσας. Εκεί κοντά ένας χωρικός βρήκε μια παλιά εικόνα του Αγίου Σώζοντος. Την έφερε στο χωριό, αλλά το άλλο πρωί η εικόνα βρέθηκε πάλι στο ακρωτήρι κοντά στο αγίασμα.

Αυτό επαναλήφθηκε πολλές φορές, ώσπου ο Άγιος παρουσιάστηκε σε κάποιον ευσεβή βοσκό και του υπέδειξε τον τόπο που ήθελε να χτίσουν εκκλησία και να τοποθετήσουν την εικόνα του. Συγκεκριμένα, του είπε να ξεκινήσει το πρωί, όπως κάθε μέρα, να πάει προς τη μάντρα του και εκείνος θα τον καθοδηγήσει. Έτσι και έκανε, όμως τότε ένα παράξενο φαινόμενο συνέβη. Όπως περπατούσε, πίσω του ήταν νύχτα και μόνο μπροστά του, στο δρόμο προς το ακρωτήρι, στον τόπο που όπως κάθε μέρα βρισκόταν η εικόνα και εκεί το φαινόμενο σταμάτησε. Κατάλαβε λοιπόν ότι αυτό ήταν το μέρος, όπου ο Άγιος ήθελε να χτιστεί ο ναός. Έτσι έκτισε εκεί ένα ξωκκλήσι αφιερωμένο στον Άγιο.

Ο θαυματουργικός τρόπος, με τον οποίο ο Άγιος υπέδειξε τη θέση του ναού, έγινε γνωστός σε όλη τη Λήμνο, με αποτέλεσμα πλήθος προσκυνητών να συρρέουν στη γιορτή του, στις 7 Σεπτεμβρίου, και σταδιακά να καθιερωθεί τριήμερο παλλημνιακό πανηγύρι. Από την παραμονή πλήθη πιστών, σωστά καραβάνια, συνέρρεαν από όλα τα χωριά. Άλλοι φιλοξενούνταν σε σπίτια γνωστών  τους στο κοντινό χωριό Φυσίνη, και άλλοι κοιμόντουσαν στα κελιά που είναι χτισμένα γύρω από το ναό. Το βράδυ, γινόταν ο εσπερινός και στη συνέχεια ακολουθούσε γλέντι με λύρες και βιολιά. Ανήμερα, μετά την πανηγυρική Θεία Λειτουργία και τη λιτανεία της εικόνας, το γλέντι συνεχιζόταν ως το άλλο πρωί. Την επομένη μέρα σιγά-σιγά οι προσκυνητές αναχωρούσαν με τα ζώα τους για τα χωριά τους.

Το εκκλησάκι του Αγίου Σώζοντος υπάρχει τουλάχιστον από τις αρχές του 16^ου αιώνα στη ΝΑ Λήμνο. Παλιότερα στη θέση αυτή υπήρχε και κάποιο μικρό φρούριο, ερειπωμένο ήδη το 1572. Στο σημερινό ναό τα παλαιότερα στοιχεία που υπάρχουν είναι κάποιες εικόνες του 19^ου αιώνα.

Όταν ανέλαβε τη διαποίμανση της Ιεράς Μητροπόλεως Λήμνου ο Μακαριστός Μητροπολίτης Ιερόθεος Β΄, ο τόπος ήταν έρημος, ο ναός ετοιμόρροπος, τα δε παρακείμενα κελιά τελείως κατεστραμμένα. Ο χρόνος είχε συντελέσει την καταστροφή.

Ούτως εχόντων των πραγμάτων ανελήφθη προσπάθεια ανακαινίσεως των πάντων. Και πρώτον, παρακληθείσα η Νομαρχία Λέσβου, ανέλαβε και διαπλάτυνε και ασφαλτόστρωσε όλον τον οδηγούντα στο Προσκύνημα δρόμο ώστε άνετα να μεταβαίνουν οι προσκυνητές εκεί. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε εκεί ο ηλεκτρισμός, στοιχείο πολύ απαραίτητο για την εύρυθμη λειτουργία του Προσκυνήματος. Η δαπάνη κατεβλήθη εξ ολοκλήρου από τους αδελφούς Σαψή εκ Φυσίνης.

Τρίτο έργο ήταν η ανοικοδόμηση νέου κωδωνοστασίου τριών ορόφων λίαν μεγαλοπρεπούς νησιωτικής αρχιτεκτονικής μετά τριών μεγάλων κωδώνων. Το έργο αυτό χρηματοδότησε η κυρία Αθηνά Μαλλιαρού εκ Καμινίων, στη μνήμη του αειμνήστου συζύγου της. Οφείλονται πολλές ευχαριστίες στη δωρήτρια, άξιος ο μισθός της.

Στη συνέχεια ανακαινίσθηκε πλήρως ο Ιερός Ναός, η σκεπή αντικαταστάθηκε δαπάναις της Νομαρχίας Λέσβου, έγινε επίστρωση μαρμάρινου αριστοτεχνικού δαπέδου δαπάναις του Ιερού Προσκυνήματος. Τοποθετήθηκε νέο αξιολογώτατο παλαιοχριστιανικό μαρμαρόγλυπτο τέμπλο, δαπάναις Παναγιώτου Στενού εκ Ρουσσοπουλίου. Εικόνεςε βυζαντινές τέμπλου δωρεά διαφόρων προσκυνητών. Νέα μαρμαρόγλυπτος Αγία Τράπεζα, δαπάναις του Μακαριστού Μητροπολίτου Λήμνου Ιεροθέου του Β΄. Πολυέλαιοι, απλίκες, κανδήλες, Ιερό Ευαγγέλιο, Ιερά Σκεύη Προσκομιδής, δαπάναις Περικλέους Χαλαμανδάρη. Αρχιερατικός θρόνος και παραθρόνια, δαπάναις Γεωργίου Χιώτη εκ Θάνους. Η κυρία είσοδος-θύρα ως και τα Άγια Βημόθυρα Αγίου Βήματος βυζαντινά ξυλόγλυπτα, δαπάναις Θεοφάνους και Παναγίωτου Χαλαμανδάρη. Τα στασίδια του Ναού και η Αρχιερατική Πολυθρόνα του Ιερό Βήματος, δαπάναις κυρίας Φωτεινής Εκμεκτσόγλου, Συμβολαιογράφου Μυρίνης. Έγιναν και άλλες πολλές δωρεές που εξωράισαν τον Ιερό Ναό και τον έκαναν εκκλησιαστικό κόσμημα της Λήμνου.

Ο κλιματισμός στο Προσκύνημα είναι έργο του Χρήστου Ντούνια. Άλλο σπουδαίο έργο είναι και η ανοικοδόμηση και διαμόρφωση των κελιών, σπουδαιότατο έργο, δαπάναις κ. Παναγιώτου Στενού, η δε τέχνη και ο κόπος του κ. Γεωργίου Στενού πολύ μεγάλη προσφορά. Μεγάλοι ευεργέτες, στους οποίους οφείλονται πολλές ευχαριστίες.

Τέλος, η δενδροφύτευση του προαυλίου χώρου είναι έργο του πρώην Επάρχου κ. Δημητρίου Σάραγκα και η ύδρευση του Προσκυνήματος είναι έργο του τέως Δήμου Μούδρου.

Όπως γίνεται φανερό εκ των ανωτέρω όλα τα έργα του Ιερού Προσκυνήματος είναι δωρεές ευλαβών Λημνίων, οι οποίοι αναγνωρίζουν την αείποτε προστασία του Αγίου σε κάθε περίσταση ανάγκης των κατοίκων, με κορυφαία προστασία του στην απελευθέρωση του νησιού. Πολλά είναι τα θαύματα του Αγίου που αναφέρονται από τον ευσεβή λαό της Λήμνου στο πέρασμα του χρόνου. Άλλωστε είναι κοινός λόγος στη Λήμνο το απόφθεγμα «Σώζων Λῆμνον ἔσωσε».

Τέλος, άξιο και δίκαιο είναι να κλείσει η  παρούσα αναφορά με θερμότατες ευχαριστίες προς όλους τους προαναφερθέντες δωρητές και ευεργέτες του Ιερού Προσκυνήματος. Ο Θεός δια πρεσβειών του Αγίου Σώζοντος να χαρίζει προς όλους τους εργαζομένους το αγαθό στο Προσκύνημα, υγεία πνευματική και σωματική, πρόοδο και προκοπή στα έργα αυτών.

Η εύρυθμος λειτουργία του Προσκυνήματος και η ικανοποίηση των ευλαβών προσκυνητών αυτού οφείλονται στις άοκνες προσπάθειες της εκκλησιαστικής επιτροπής αποτελουμένης εκ των: Πρωτοπρεσβυτέρου Γεωργίου Βότση, Γεωργίου Στενού, Δέσποινας Ασλανάκη, Γεωργίου Τσιαμπά και της ευπρεπιστρίας του Ιερού Προσκυνήματος κυρίας Βασιλικής Μαρμαρά.

Ας δίδει ο Κύριος και σε αυτούς «πᾶσαν δόσιν ἀγαθήν» και «πᾶν δώρημα τέλειον».

Ενταύθα θα αναφέρουμε τρία μόνο θαύματα του Αγίου διότι δεν επιτρέπει ο χώρος την αναφορά στα πολλά που συνέβησαν:

1. Οι Λήμνιοι ναυτικοί θεωρούσαν σωτήρα τον Άγιο Σώζοντα, διότι κάποτε έσωσε τους ναυαγούς μετατρέποντας την κάπα του σε βάρκα. Σαν αντίκριζαν λοιπόν τα αναμμένα καντήλια, σταυροκοπιόνταν και έκαναν μια ευχή, να τους έχει καλά ώστε να επιστρέψουν σώοι στο νησί τους. Και όταν κινδύνευαν από κάποια θαλασσοταραχή, πάλι στο δικό τους Άγιο απευθύνονταν για σωτηρία λέγοντας την ευχή: «Άγιε Σώζο σώσε μας!» Και έταζαν: άλλος εικόνα, άλλος μια λειτουργιά, ό,τι ο καθένας μπορούσε.
2. Σε ένα ιατρείο του νησιού μας προσήλθε ένας ηλικιωμένος ασθενής συνοδευόμενος από τη γυναίκα και την κόρη του. Ο ασθενής αυτός είχε μια μεγάλη πληγή, στο αριστερό του αυτί, η οποία μάτωνε και πονούσε υπερβολικά.

Ο γιατρός διέγνωσε ότι επρόκειτο για ελκωτικό καρκίνωμα. Είπε στους συγγενείς του ότι είναι σε προχωρημένο στάδιο, χρειάζεται χειρουργική αφαίρεση και τοποθέτηση μοσχεύματος και κατά συνέπεια ο ασθενής πρέπει να ταξιδέψει εκτός νησιού σε ειδικό νοσοκομείο. Για διάφορους όμως λόγους αρνήθηκαν τη μετακίνηση του ασθενούς και ζήτησαν από το γιατρό να κάνει ό,τι «μπορούσε».

Εκείνη τη στιγμή σηκώθηκε ο ασθενής από την καρέκλα που καθόταν και πλησιάζει τις εικόνες που ήταν στον απέναντι τοίχο του γραφείου του γιατρού. Κάνει το σταυρό του, ασπάζεται την εικόνα του ΑΓΙΟΥ ΣΩΖΟΝΤΟΣ και λέει: «Αυτός θα με κάνει καλά». Η γυναίκα και η κόρη του τον μάλωσαν με έντονο ύφος και του είπαν να καθίσει στη θέση του. Ο γιατρός μη έχοντας άλλη επιλογή και με την άρνηση των δικών του για μετακίνηση σε ειδικό κέντρο έδωσε μια απλή αντιφλεγμονώδη αγωγή, μη ειδική για τον καρκίνο και τους είπε ότι ήθελε να ξαναδεί τον ασθενή σε ένα μήνα.

Μετά από ένα μήνα ο ασθενής επισκέφθηκε το γιατρό, η πληγή είχε κλείσει και παρέμεινε μόνο το σημάδι στο αυτί που έπασχε. Τότε και οι συγγενείς του κατάλαβαν ότι η πίστη του ηλικιωμένου ασθενούς και η ευλάβειά του στον ΑΓΙΟ προστάτη του νησιού βοήθησε και έγινε καλά. Ο γιατρός για προληπτικούς λόγους ζήτησε να τον βλέπει κάθε έξι μήνες.

Ο καρκίνος δεν ξαναεμφανίσθηκε και ο ηλικιωμένος εκείνος ευσεβής άνδρας κοιμήθηκε μετά από επτά χρόνια σε βαθύ γήρας από φυσικά αίτια.

3. Σε ένα κοντινό χωριό του Αγίου Σώζοντος κλήθηκε ένας ιατρός να επισκεφθεί έναν βαρέως πάσχοντα ασθενή. Ο ασθενής αυτός έπασχε από μια χρόνια εκφυλιστική ρευματοπάθεια που τον καθήλωνε στο κρεβάτι και αδυνατούσε να σηκωθεί, να ζει και να εργάζεται όπως ο κάθε άνθρωπος. Ήταν ηλικίας 48 ετών με πενταμελή οικογένεια να συντηρήσει. Η γυναίκα του τον βοηθούσε και τον ενθάρρυνε αλλά ο ασθενής αυτός κάθε μέρα γινόταν και χειρότερα λόγω της κατάθλιψης και της άρνησης να ζήσει. Δεν έτρωγε, έπινε λόγο νερό και κατά συνέπεια ο οργανισμός του είχε αδυνατίσει και εκδηλώθηκαν και άλλα προβλήματα υγείας. Αρνιόταν να πάει στο νοσοκομείο και γενικά να τον επισκεφθεί γιατρός. Αδυνάτισε πάρα πολύ, το σώμα του άνοιξε σε ορισμένα σημεία και έτρεχε πύον. Ήταν σε μια πολύ βαριά κατάσταση όπως ένα σχεδόν γενικευμένο έγκαυμα. Τότε η γυναίκα του ζήτησε από κάποιο γιατρό να πάει στο σπίτι.

Ο γιατρός επισκέφθηκε τον ασθενή στο σπίτι, προσπάθησε να πάρει αίμα για εξετάσεις, αλλά ήταν αδύνατο. Είπε να μεταφερθεί αμέσως στο νοσοκομείο αλλά ο ασθενής με νεύμα αρνήθηκε. Ο γιατρός έδωσε μια θεραπεία δυσανάλογη του προβλήματος και ζήτησε από τη γυναίκα του, να τον ενημερώσει για την κατάστασή του. Φεύγοντας ο γιατρός είπε στη γυναίκα του: «εσείς έχετε τον μεγάλο γιατρό, τον ΑΓΙΟ ΣΩΖΟΝΤΑ, εδώ κοντά. Πηγαίνετε ν’ ανάψετε ένα κεράκι». Η γυναίκα είπε ότι θέλει να πάει και πιστεύει στον Άγιο αλλά δεν μπορεί λόγω του προβλήματος του άνδρα της.

Τότε ο γιατρός φεύγοντας, χωρίς να πει τίποτα στη γυναίκα, πήγε στην εκκλησία του Αγίου και άναψε με τα χρήματα που του έδωσαν, χωρίς ο ίδιος να τα ζητήσει, ένα κερί για τον ασθενή. Σε λίγες μέρες είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τη γυναίκα του ασθενούς και πληροφορήθηκε τη βελτίωση της κατάστασης. Επιστημονικά, η φαρμακευτική αγωγή του ιατρού δεν είχε τη δύναμη να θεραπεύσει τον ασθενή. Η ίαση ήλθε από αλλού… από τον ΑΓΙΟ ΣΩΖΟΝΤΑ. Ο ίδιος ο ασθενής, όταν είδε τη βελτίωση της κατάστασής του, πήρε θάρρος, άρχισε τις βασικές δραστηριότητες μέσα στο σπίτι και κατόπιν επισκέφθηκε τον ειδικό ιατρό. Άρχισε συστηματική θεραπευτική αγωγή με πολύ καλά αποτελέσματα.